فوبیا چیست و انواع هراس کدام است؟

حتما تا به حال با افرادی روبرو شده‌اید که ادعا دارند از ارتفاع می‌ترسند، به هیچ وجه سوار هواپیما نمی‌شوند یا با دیدن حیوانات لرزش و هراس عجیبی را در خود احساس می کنند؛ حتی ممکن است خودتان هم عضوی از همین دسته افراد باشید.

این هراس‌های شدید و گاها بی‌معنی که در مدت زمان طولانی زندگی فرد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند، به نام فوبیا شناخته می شوند و در سرتاسر دنیا افراد زیادی را درگیر خودش کرده‌ است. پس اگر به انواع فوبیا مبتلا هستید و قصد  دارید روش‌های درمانی آن را بشناسید، نیازمند این اطلاعاتتان  در این زمینه هستید.

حالا به راستی فوبیا چیست؟ اگر بخواهیم تعریف دقیقی از این مشکل بیاوریم، باید بگوییم که فوبیا، ترس بیش از حد و دائمی، غیرمنطقی و بی‌معنی از عاملی است که معمولا هم کمتر احتمال آسیب رساندن آن به ما وجود دارد. معنی کلمه فوبیا از واژه یونانی phobos با مفهوم ترس و وحشت گرفته شده است.

فوبیا به انگلیسی نیز به همان Phobia شهرت دارد. اگر فردی به این مشکل دچار شود، ترس بسیار شدیدی از یک شئ یا موقعیت خاصی را تجربه می‌کند. در واقع فوبیا با هراس‌های معمولی بسیار متفاوت است، چراکه اضطراب و پریشانی قابل توجهی به وجود می‌آورد و ممکن است موجب اختلال زندگی در خانه، محل کار، مدرسه یا هر جای دیگری شود.

فوبیا دقیقا به چه معناست؟

افراد مبتلا به فوبیا به طور مداوم از شئ یا موقعیتی که نسبت به آن هراس دارند، دوری می کنند یا با ترس و اضطراب بسیار شدید آن را تحمل می‌کنند. در حقیقت فوبیا نوعی اختلال اضطرابی می باشد که انواع شایع و خاصی دارد. در این دسته‌بندی هر نوع فوبیا مربوط به اشیا یا موقعیت ویژه‌ای می‌شود که می‌تواند افراد مختلفی را در نقاط مختلف دنیا با هراسی مشابه درگیر خودش کند.

دلایل به وجود آمدن فوبیا را بشناسید…

عوامل ژنتیکی و محیطی مختلفی در ابتلا در فوبیا نقش دارند. کودکانی که یکی از بستگان نزدیکشان مبتلا به اختلال اضطرابی باشد، در معرض خطر ابتلا به فوبیا قرار می‌گیرند. اتفاقات ناراحت‌کننده مانند غرق‌شدگی نیز می‌تواند با ابتلا به اختلال فوبیا همراه باشد. حضور در فضاهای محصور و ارتفاعات زیاد با تجربه‌ای ناخوشایند، گازگرفتگی توسط حیوانات و نیش حشرات نیز از دیگر عوامل به وجود آمدن فوبیا در انسان ها شمار می‌روند.

افرادی که تحت درمان‌های پزشکی قرار می گیرند یا مشکلات سلامتی گریبانگیرشان شده است نیز اغلب به هراس و فوبیا مبتلا می‌شوند. ابتلا به این مشکل اضطرابی در افرادی که دچار آسیب‌ها و ضربه‌های مغزی شده‌اند نیز بسیار شایع است. مصرف مواد مخدر و افسردگی نیز از دیگر عواملی هستند که می‌توانند با فوبیا در ارتباط باشند.

به‌طورکلی افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد اضطراب هستند، در معرض بیشتری از خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند. همچنین گفته می‌شود سن، وضعیت اقتصادی اجتماعی و جنسیت از عوامل پرخطر برای برخی از انواع فوبیا به شمار می‌روند. به عنوان مثال زنان بیشتر به فوبیای حیوانات و کودکان یا افراد دارای سطح ضعیف اجتماعی و اقتصادی بیشتر به فوبیای اجتماعی مبتلا می‌شوند. مردان نیز اکثر افراد مبتلا به فوبیای دندانپزشک و پزشک را تشکیل می‌دهند.

علائم فوبیا با بیماری‌های روانی حاد ماننداسکیزوفرنی بسیار متفاوت است. در اسکیزوفرنی، افراد دچار توهمات بینایی و شنیداری، هذیان ، پارانویا ، علائم منفی مانند بیهوشی و علائم غیرمنظمی می‌شوند. شاید فوبیا غیرمنطقی و نامعقول باشد، اما افراد مبتلا در زندگی شکست نمی‌خورند.

از طرفی دیگر به ندرت ممکن است فوبیا و پارانوئید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. ولی باید بدانید که تفاوت عمده‌ای بین آنها وجود دارد و می‌تواند تشخیصشان را برای شما بسیار ساده‌تر کند. پارانوئید؛ در واقع نوعی اختلال شخصیتی است که با شک و بدگمانی فرد همراه است. درصورتی‌که فوبیا ناشی از اضطراب و ترس است.

انواع فوبیا

فوبیا در شکل و اندازه‌های متفاوتی وجود دارد و از آنجایی‌که تعداد اشیا و موقعیت‌های مختلف در زندگی بی‌شمار است، لیست فوبیاهای خاص هم شامل تعداد بسیاری از این گزینه ها می‌شود. بر اساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ایالات متحده، فوبیاهای خاص در پنج گروه اصلی زیر قرار می‌گیرند:

• ترس‌های مربوط به حیوانات (عنکبوت، سگ، حشرات)
• ترس‌های مربوط به محیط‌ طبیعی (ارتفاع، رعد و برق، تاریکی)
• ترس‌های مربوط به خون، جراحت و آسیب یا مشکلات پزشکی (تزریق، شکستگی استخوان، افتادن)
• ترس‌های مربوط به موقعیت‌های خاص (پرواز، سوار آسانسور شد ، رانندگی)
• سایر موارد (خفگی، صدای بلند، غرق شدن)

نام‌گذاری انواع فوبیا معمولا با ترکیب یک پیشوند یونانی یا لاتین انجام می‌شود که فوبیا را با پسوند -phobia توصیف می‌کند. به عنوان مثال ترس از آب، ترکیبی از دو واژه هیدرو به معنای آب و فوبیا می باشد. نوع دیگری از فوبیا با نام فوبیافوبیا یا ترس از ترس (هراس فوبی) وجود دارد که متاسفانه فراتر از حد تصور در دنیا رواج پیدا کرده است.

همان‌طور که گفته شد، فوبیا انواع گوناگونی دارد و ممکن است بر اساس تجربیات فرهنگی، جنسیت و حتی سن به اندازه متفاوتی به وقوع بپیوندد. با توجه به دسته‌بندی کلی که قبل تر هم گفته شد، به معرفی تعداد بیشتری از انواع فوبیا برای شما می‌پردازیم:

آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز، Agoraphobia

این ترس مربوط به مکان یا موقعیت‌هایی می‌شود که فرد نمی‌تواند از آنجا فرار کند. افراد مبتلا اغلب واهمه دارند که در انبوه جمعیت قرار بگیرند یا در خارج از خانه به دام بیفتند. به همین دلیل اغلب از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند و در خانه می‌مانند.

بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا می‌ترسند در مکانی که نمی‌توان از آن فرار کرد، دچار حمله پنیک شوند. حتی افرادی که به مشکلات مزمن پزشکی و سلامتی دچار هستند، می‌ترسند در مکان‌های عمومی یا جایی که دسترسی به فوریت‌های پزشکی وجود ندارد، قرار بگیرند و سلامتی شان به خطر بیفتد.

فوبیای اجتماعی، Social phobia

از این ترس به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی  نیز یاد می‌شود. در واقع نوعی فوبیا به شمار می‌رود که منجر به نگرانی شدید در مورد موقعیت‌های اجتماعی می‌گردد و حتی ممکن است به انزوای فرد نیز ختم شود. فوبیای اجتماعی می‌تواند به اندازه‌ای حاد و شدید باشد که ساده‌ترین تعاملات اجتماعی مانند سفارش غذا در رستوران یا حتی پاسخ به تلفن منجر به پنیک و وحشت شود.

افراد مبتلا به سوشیال فوبیا برای اجتناب از موقعیت‌های عمومی اغلب به تنهایی از خانه خارج می‌شوند و در مکان‌های شلوغ اصلا حضور پیدا نمی‌کنند.

گلوسوفوبیا یا ترس از سخنرانی، Glossophobia

این حالت به عنوان اضطراب در عملکرد یا ترس از صحبت در مقابل دیگران شناخته می‌شود. افراد مبتلا به فوبیا از سخنرانی در جمع، حتی زمانی‌که به این فکر می‌کنند در حضور گروهی از افراد قرار گرفته‌اند، علائم جسمی بسیار  شدیدی به آن ها دست می دهد.

آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع، Acrophobia

افراد مبتلا به آکروفوبیا از کوه، پل یا طبقات بالای ساختمان‌ها و به طور کلی از هر ارتفاعی می‌ترسند و از آنها پرهیز می‌کنند. علائمی از جمله سرگیجه، عرق کردن و احساس بیهوشی یا از دست رفتن هوشیاری گریبان‌گیر افراد مبتلا به آکروفوبیا می‌شود.

کلاستروفوبیا یا ترس از محیط‌های بسته، Claustrophobia

این ترس یعنی کلاستروفوبیا در حالات شدید و مزمن ممکن است فرد را از سوار شدن به خودرو یا آسانسور منع کند و این‌گونه به عامل ناتوان‌کننده‌ای برای او تبدیل خواهد شد.

آویاتوفوبیا یا ترس از پرواز، Aviophobia

فوبیا پرواز زمانی رخ می‌دهد که فرد قرار باشد سوار هواپیما یا حتی وسایل دیگری مانند هلی‌کوپتر شود. معمولا تجربه اتفاقات بد برای خود او یا اطرافیان از علل بروز آویاتوفوبیا به شمار می‌رود.

دنتوفوبیا یا ترس از دندانپزشکی، Dentophobia

این هراس به محیط مطب، دندانپزشک یا حتی اقدامات درمانی مربوط می‌‌شود و این مورد نیز معمولا پس از تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشکی به وجود می‌آید. اگر این ترس مانع از دریافت مراقبت و درمان‌های پزشکی دهان و دندان شود، برای سلامت بدن بسیار مضر خواهد بود.

هموفوبیا یا ترس از خون، Hemophobia

این ترس با  خون و جراحت در ارتباط است. فرد مبتلا ممکن است هنگام تماس با خون خود یا خون شخص دیگری  از حال برود یا بیهوش شود.

زوفوبیا یا ترس از حیوانات، Zoophobia

ترس از حیوانات به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که از میان آنها می‌توان به آراکنوفوبیا یا ترس از عنکبوت، Arachnophobia، سینوفوبیا یا ترس از سگ، Cynophobia و اوفیدیوفوبیا یا ترس از مار، Ophidiophobia و…اشاره کرد.

نیکتوفوبیا یا ترس از تاریکی، Nyctophobia

بسیاری از افراد در دوران کودکی خود یک ترس ساده از شب و تاریکی را تجربه می‌کنند، ولی اگر این هراس از دوره نوجوانی عبور کند، می تواند به نوعی فوبیا تبدیل شود.

آسترافوبیا یا ترس از رعد و برق، Astraphobia، اتوفوبیا یا ترس از تنهایی، Autophobia و هیدروفوبیا یا ترس از آب، Hydrophobia نیز سه نمونه رایج دیگر از انواع فوبیا ها به شمار می روند.

به غیر از انواع رایج فوبیا، انواع دیگری نیز وجود دارند که به‌طرز باورنکردنی بسیار خاص هستند. حتی برخی به‌حدی می‌رسد که تعداد افراد انگشت‌شماری را در یک زمان تحت تأثیر قرار می‌دهد. آنچه در مورد فوبیای خاص واقعیت دارد، این است که تشخیص خیلی دشواری دارند. چراکه افراد کمتر ترس‌های غیر معمول خود را به پزشک گزارش می‌دهند. برخی از فوبیاهای غیر معمول‌تر عبارتند از:

• آلکتروفوبیا: ترس از مرغ
• اونوماتوفوبیا:  ترس از نام یا کلمات خاص
• پوگونوفوبیا: ترس از ریش
• نفوفوبیا: ترس از ابر
• کریوفوبیا: ترس از یخ و سرما
• ترایپو فوبیا: ترس از الگوهای نامنظم و شکل‌های خوشه‌ای اجسام که با سوراخ و حفر‌ه‌های ریز همراه می‌شود. در واقع این هراس را به نام فوبیا سوراخ نیز معرفی می‌کنند.
• کومپونوفوبیا: در افرادی شایع است که از بافت دکمه‌های خاص می‌هراسند. بعضی حس می‌کنند دکمه‌ها آلوده هستند و بعضی می‌ترسند به آنها دست بزنند یا لباس دکمه‌دار بپوشند. فوبیا دکمه یکی از عجیب‌ترین انواع فوبیا به شمار می‌رود.
• انواع دیگری از فوبیا خاص نیز وجود دارند که تخت عنوان فوبیا از بیهوشی، فوبیا وارد رابطه شدن، فوبیا زایمان، فوبیا آمپول، فوبیا مرگ و غیره ظاهر می‌شوند.

علائم فوبیا کدام است؟

گاهی افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی زمانی‌که در موقعیت‌های خاصی قرار می‌گیرند، دچارحملات پنیک می‌شوند. این حملات پنیک ممکن است به اندازه‌ای ناراحت‌کننده باشند که فرد برای جلوگیری از آن در آینده، مجبور شود دست به هر کاری بزند. مثلا اگر هنگام قایق‌رانی دچار حمله پنیک شوید، احتمالا در آینده از آن واهمه پیدا می‌کند. اما ممکن است از حملات پنیک یا ترس از آب هم بترسید.

شایع‌ترین علامت فوبیا، حمله پانیک است که می‌تواند زندگی را مختل کند و موجب ناتوانی فرد شود. ویژگی‌های حمله پانیک عبارتند از:

• افزایش ضربان یا تپش قلب
• تنگی نفس
• مشکل تکلم یا ناتوانی در صحبت کردن
• خشکی دهان
• ناراحتی معده و گوارش
• حالت تهوع
• فشار خون بالا
• لرزش بدن
• درد یا گرفتگی قفسه سینه
• احساس خفگی
• سرگیجه یا احساس سبکی سر
• تعریق زیاد
• احساس مرگ قریب الوقوع

البته فردی که به فوبیا مبتلا است ، لزوما نباید دچار حملات پنیک شود تا بتوان فوبیای او را تشخیص داد. ولی اگر کسی دچار حملات پنیک شد، وجود مشکل در او شایع‌تر خواهد بود. از طرفی‌دیگر برای آنکه بتوان تست فوبیا را جهت تشخیص آن انجام داد، می‌توان از همین علائم حمله های پنیک کمک گرفت. اگر در زمان رویارویی با جسم یا موقعیتی خاص، احساس ناخوشایند و همراه با علائم ذکر شده پیدا کردید، به فوبیا مبتلا هستید.

درمان فوبیا چگونه انجام می‌شود؟

تاثیرات فوبیا بر فرد می‌تواند از آزاردهندگی تا ناتوانی شدید متغیر و گوناگون باشد. افراد مبتلا اغلب خودشان می‌دانند و متوجه می‌شوند که ترسشان غیرمنطقی است، اما نمی‌توانند در این مورد و برای بهبود خود کاری انجام بدهند. چنین تر‌س‌هایی ممکن است در محل کار، مدرسه و روابط شخصی اختلالاتی ایجاد کند.

به همین منظور درمان فوبیا شامل تکنیک‌های روان‌درمانی، دارو یا ترکیبی از هر دو به کار گرفته می‌شود. اگر به دنبال یافتن درمانی برای هراس خود هستید، باید با روان‌شناس یا متخصص بهداشت روانی دیدار کنید. رفتار درمانی شناختی یاCBT  یکی از متداول‌ترین روش‌های روان‌درمانی برای فوبیا به شمار می‌رود. این روش که به نام مواجهه‌درمانی نیز مشهور شده است ، با قرار گرفتن در معرض منبع ترس در محیط کنترل‌شده ای انجام می‌گیرد.

روش روان‌درمانی چگونه عمل می‌کند؟

روش مواجهه‌درمانی می‌تواند افراد مبتلا به فوبیا را تحت تأثیر قرار بدهد و اضطراب آنها را کمتر کند. این درمان بر شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای غلط و ناکارآمد و واکنش‌های منفی به موقعیت ترس متمرکز است. تکنیک‌های جدید CBT از فناوری واقعیت مجازی استفاده می‌کنند تا افراد را با خیال راحت در معرض منابع ترس‌های خود قرار بگیرند.

در طول این روش درمانی، فرد راهکارهایی را همراه با یک روانشناس پیش می‌برد تا یاد بگیرد چگونه حساسیت خود را نسبت به شئ یا موقعیتی که از آن می‌ترسد، از بین ببرد. در واقع این نوع درمان کمک می‌کند افکار و احساسات فرد مبتلا به فوبیا به شئ یا موقعیت، تغییر پیدا کند و یاد بگیرد چگونه می‌توان واکنش‌های خودش را کنترل کند.

در نهایت هدف این است که کیفیت زندگی فرد بهبود افزایش پیدا کند و دیگر این ترس موجب ناراحتی و حتی محدود کردن او نشود. فرآیند مواجهه‌درمانی با کمک متخصص بهداشت روانی واجد شرایط انجام می گردد. او می‌داند چگونه می‌توان فرد را از طریق افزایش میزان مواجهه به تدریج و همراه با تمرینات آرامش‌بخش راهنمایی کرد.

روند پیشرفت مواجهه درمانی

اگر از عنکبوت می‌ترسید، فقط با فکر کردن به عنکبوت یا موقعیت‌هایی که ممکن است با او برخورد کنید، درمان آغاز می‌شود. سپس مراحل پیشرفته با تصاویر و فیلم ادامه پیدا خواهد کرد. در نهایت هم امکان دارد به مکان‌هایی مانند زیر زمین یا طبیعت که تعدادی عنکبوت در آن حضور دارند، بروید. قطعا مدت زمانی طول می‌کشد تا درمان‌گر از شما بخواهد به عنکبوت نگاه یا آن را لمس کنید.

در روش درمانی مربوط به مصرف دارو، انواع داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد اضطراب می‌توانند به کاهش و آرام کردن واکنش‌های احساسی و جسمی شما در مقابل ترس کمک کنند. در طی روند مواجهه‌درمانی پزشک و درمان‌گر با تجویز داروهای کاهنده اضطراب، به پیش‌برد بهتر مواجهه‌درمانی به شما کمک می‌کنند.

البته این داروها درمان قطعی فوبیا به شمار نمی‌روند، ولی می‌توانند باعث شوند روند درمان برای فرد کمتر ناراحت‌کننده یا آزاردهنده باشد. داروهایی که در کاهش احساسات ناخوشایند اضطراب، ترس و پنیک موثر هستند، در دسته مسدودکننده‌های بتا و بنزودیازپین‌ها قرار می گیرند. معمولا ترکیبی از مصرف دارو و روش‌های روان‌درمانی حرفه‌ای بهترین نتیجه را به ثمر می‌رسانند و می‌توان از آن ها به عنوان درمان قطعی فوبیا نام برد.