وسواس فکری
اختلال وسواس فکری عملی یا همان OCD نوعی اختلال روانی است که در آن افراد، افکار، احساسات، تصاویر یا احساساتی را ناخواسته و مکرر و در جواب، به رفتارها یا اعمال ذهنی و اجباری تجربه میکنند.
غالباً فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی یا OCD کاری اجباری را برای از بین بردن یا کاهش تأثیر وسواس به طور موقت انجام می دهد و انجام ندادن آن باعث بروز پریشانی می شود. OCD از نظر شدت آن متفاوت است، اما اگر درمان نشود می تواند توانایی عملکرد فرد در محل کار، مدرسه یا خانه را محدود کند.
تخمین زده شده است که OCD بیش از 2 درصد از بزرگسالان آمریکایی را در برخی از بازههای زندگیشان به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. این مشکل می تواند با شرایط دیگری از جمله انواع اختلال اضطراب، افسردگی و اختلالات اشتها همراه باشد. این نوع از اختلال وسواس فکری عملی برای اولین بار در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی در انسان ظاهر می شود.
علائم اختلال وسواس فکری عملی
معیارهای تشخیصی DSM-5برای اختلال OCD شامل وجود وسواس فکری، اجبار یا هر دوآن می باشد که در آن:
- وسواس فکری، آرزوها یا تصویرهای تکراری می باشند که به صورت ناخواسته تجربه می شوند. این تجربه در بیشتر افراد باعث ایجاد اضطراب یا پریشانی می شود. در این شرایط فرد سعی میکند با یک فکر یا عمل متفاوت آنها را نادیده بگیرد، یا آن را سرکوب کند یا این اعمال را به نوعی خنثی کند.
- اجبار رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی که فرد در پاسخ به وسواس مبتنی بر قوانین سختگیرانه، مجبور به انجام آن ها می شوند. افراد مبتلا برای مقابله با اضطراب یا پریشانی و یا جلوگیری از بروز یک واقعه یا وضعیت ترسناک این راهکارها را به کار میگیرند.
این وسواس یا اجبار در روز بیش از یک ساعت طول می کشد و باعث ایجاد ناراحتی یا اختلال بالینی قابل توجهی برای افراد می شود. برای تشخیص بیماری OCD، نباید آنها را با تأثیر یک ماده یا اختلال روانی یا وضعیت پزشکی مقایسه نمود.
جزئیات اختلال وسواس فکری عملی می تواند بسیار متفاوت از سایر بیماریها باشد. این اختلال ممکن است شامل افکار مربوط به آلودگی، تمایل به نظم یا افکار تابو مربوط به رابطه جنسی، اعتقادات دینی سختگیرانه و آسیب به خود یا حتی دیگران باشد.
در پاسخ به وسواس فکری عملی میتوان گفت که بیشتر افراد مبتلا به OCD به اجبار متوسل می شوند. این اجبار ممکن است شامل رفتارهایی مانند شستشو، چیدن چندین باره یا شمارش اشیاء، چک کردن برای اطمینان یافتن و موارد بسیاری از این قبیل باشد.
افراد مبتلا به وسواس فکری عملی همچنین می توانند مرتکب اعمال ذهنی متعددی بشوند که از نظر ظاهری قابل مشاهده نیستند. اجبار ممکن است به طور موقت احساساتی را که ناشی از وسواس است از بین ببرد. از جمله این احساسات میتوان به اضطراب، پریشانی یا این حس که انگار یک چیزی اصلا درست نیست، اشاره کرد.
افراد مبتلا به OCD همچنین ممکن است از افراد، مکانها یا هر چیزی که ممکن است وسواس و اجبار را در پی داشته باشد، دوری نمایند. این افراد همچنین دارای باورهای ناكارآمدی می باشند كه می تواند شامل افزایش احساس مسئولیت، عدم تحمل بی اعتمادی، کمال گرایی یا نمای اغراق آمیز از اهمیت افكار آزار دهنده باشد.
افراد مبتلا به وسواس فکری عملی نسبت به شرایط متفاوت بینش های گوناگونی نیز دارند. ممکن است کسی تشخیص دهد که باورهای مربوط به OCD در واقع درست نیست. اما در میان ممکن است کسی که قدرت تشخیص ضعیفی دارد، فکر کند که چنین اعتقاداتی درست است.
شدت علائم اختلال وسواس فکری عملی ممکن است با گذشت زمان کاملا تغییر کند. اما در صورت عدم درمان این اختلال می تواند سالها یا دهها سال ادامه یابد و میل شدید به پیشرفت دارد.
افراد مبتلا به OCD به طور مكرر نوع دیگری از بیماری روانی را نیز تجربه می كنند. آمار نشان داده است که در حدود سه چهارم از بزرگسالان مبتلا به OCD، در برخی از بازههای زندگی خود با یک اختلال اضطرابی، مانند اختلال اضطراب عمومی یا اختلال هراس، مشاهده شده اند و تشخیص داده می شوند.
بیش از نیمی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی دچار اختلال افسردگی یا دو قطبی نیز هستند. طبق اطلاعات موجود در DSM-5، تا 30 درصد از افراد مبتلا به این اختلال نیز دارای بیماری مثل تیک عصبی هستند.
از این رو مبتلایان به OCD ممکن است طیف وسیعی از بیماری های دیگری را نیز تجربه کنند. از جمله اختلالات مرتبط با وسواس میتوان به اختلال بدشکلی بدن، تریکوتیلومانیا (کندن موها) و اختلال ایجاد خراش روی سطح پوست و مواردی از ای قبیل اشاره نمود.
علل اختلال وسواس فکری عملی
دلایل اختلال وسواس تا الان به طور کامل کشف نشده اند. اما عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری نیز در ابتلا به این اختلال دخیل هستند. افرادی که والدین، خواهر و برادر یا فرزند دارای که مبتلا به OCD است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
مطالعات نشان میدهد که دوقلوها نیز ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی دچار این اختلال نیز بشوند. افرادی که در کودکی با بدرفتاری جسمی یا جنسی و سایر حوادث آسیب زا مواجه شدهاند، احتمال بیشتری دارد که در آینده به وسواس فکری عملی مبتلا شوند. در برخی از کودکان، عفونت استرپتوکوک ، باعث بروز زودهنگام و ناگهانی یا بدتر شدن علائم OCD می شود.
درمان اختلال وسواس فکری عملی
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً با روان درمانی، تجویز دارو یا حتی استفاده از هر دو به صورت همزمان درمان میشود. تحقیقات ثابت کرده است که درمانهایی که برای درمان OCD تجویز میشوند، شامل درمان شناختی رفتاری (CBT) می باشند.
این روش برای معالجه طیف وسیعی از اختلالات استفاده می شود و نوع خاصی از آن به نام (ERP) نیز وجود دارد که در درمان اختلال وسواس بسیار موثر است.
در ERP، فرد مبتلا به OCD در ابتدا توسط یک درمانگر متخصص و حاذق مورد بررسی قرار میگیرد. سپس در معرض افکار یا موقعیتهایی قرار میگیرد که باعث بروز اضطراب یا منجر به وسواس و اجبار می شود. به این ترتیب یاد می گیرد که درگیر عادت های اجباری نشود. این رویکرد با هدف کاهش تدریجی اضطراب ناشی از چنین افکار و برخوردهایی صورت میگیرد تا فرد بتواند علائم OCD را بهتر مدیریت کند.
داروهای موسوم به مهارکننده های بازگشت مجدد سروتونین (SRIs) و مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) نیز برای درمان OCD یا اختلال وسواس فکری عملی استفاده می شوند.
داروهای درمان اختلال وسواس فکری عملی شامل داروی ضد افسردگی قدیمی مثل کلوميپرامين و داروهای جدیدی همچون فلوکستین، فلووکسامین و سرترالین نیز هستند. SSRI با افزایش مقدار سروتونین انتقال دهنده عصبی مغز را تحت تاثیر خود قرار میدهد.این داروها ممکن است تا 12 هفته طول بکشد تا علائم را بهبود ببخشند.